ШИНЭ АЙ ХАНУМ
Нүүлгэн шилжүүлэлт эхлүүлэх он: 1954-2014
Бүтээн байгуулалт эхлүүлэх он: 2020
Алтан орд улстай холбогдох нь: Эртний төв Азийн Архадын болон Ахейн хот
Дэлхийн нийслэл болох нь: Төв Азийн Архад-Ахейн Соёлын Нийслэл
Хотын стратегийн үүрэг, зориулалт: төв Азийн Архадын-Ахейн Соёлт Хүннүгийн тэргэл улаан Наран Саран Он тоололыг Дэлхий дахинд дахин эхлүүлнэ.
Гео-экологийн ач холбогдол: төв Азийн таван өнгөт морин Газарзүйн байрлалыг Номхон далайн, Энэтхэгийн далайн мөн Атлантын далайн ай савын далайн соёлт суурин Соёл иргэншлээс хамгаалах, дорнын далайн Соёл иргэшлийн шинэ үеийг дахин эхлүүлэх.
Соёл, нийгмийн ач холбогдол: төв Азийн Морьтон, хоньчин ба дорнын үхэрчин Соёлын заагт Алтан Бумбын эринг эхлүүлнэ.
Хотын бүтэц, архитектур: эртний Грек-Ромын архитектур төлөвлөлтэй баганат тэргэл улаан Наран Саран Ай Ханум хот төв Азийн Архадын болон Ахейн Соёлын төв байх болно.
Ирээдүйн хөгжил, төлөвлөлт: хуучин Ай Ханум хотыг сэргээн засварлаж өөр 8 дагуул хотын бүтээн байгуулалтыг дагалдуулнаБайршил: төв Ази зүүн өмнөд хид хязгаар ба Номхон далайн эртний баруун эргийн заагт.
Талбайн хэмжээ: 50 кмх50 км, 2500 км кв
Агуу Александр МЭӨ 326 онд Ай Хайнум хотын сэргэн мандалтыг эхлүүлж, төв Азийн Хүннүгийн мөн эртний Грекийн эллиний тэргэл улаан Наран Саран Он тоололыг 39 жараны 2014 онд дууссан тул, төв Азийн Хүннүгийн мөн эртний Грекийн тэргэл улаан Наран Саран Он тоололын 12480 жилийн шинэ түүхийг шинэ Ай Ханум хотоос эхлүүлж, Азийн хаан агуу Александарын “алтан навч-алтан алим-хувилгаан навч”-ны шинэ түүхийг өрнө дорно зүгт дахин эхлүүлэх нь 47-р өргөргийн өмнө зүгт мөн 37-р өргөргийн өмнө зүгт төв Азийн Хүннүгийн мөн эртний Грекийн эллиний Алтан Бумбын эринг эхлүүлнэ. Алтан Бумбын эринг эртний Грект эллиний алтан навчит титемт Соёлоор, эртний Тройчууд “алтан алим хуваах” Соёлоор, эртний хятдад “хувилгаан навч” –ны Соёлоор эхлүүлдэг. Архадын болон Ахейн Соёл шинэ Ай Ханум хотын бүтээн байгуулалтанд нэгдэцгээе.
Нүүлгэх шалтгаан: агуу Александр хаан МЭӨ 326 онд сэргээн босгосон Хүннүгийн Наран Саран Он тоололын 39 жаран 2014 онд дуусч, Хүннүгийн 12480 жилийн анхдугаар жаран эхэлж байгаа учраас шинэ Ай Ханум хот дорнын Бухын оронг хяналтандаа байлгах зорилгоор шинэ байршилдаа шинэ түүхээ эхлүүлж байгаа.
Нүүлгэлтийн маршрут: Памирын нурууны таван салаа Пяндж голын зүүн эргээс Хар Азарга-Ханатай шир уулын арын 9 булга өндөрлөгийн зүүн хойд Өгөөмөр толгойд.
ХУУЧИН АЙ ХАНУМ
Баригдсан он: МЭӨ 326
Засаглал: төв Азийн эртний Архадын-Ахейн Засаглал
Хотын түүхэн үүрэг: Хүрлийн зэвсгийн үед, МЭӨ 3000 жилийн өмнө төв Азийн Архадын болон Ахейн Соёлын Засаглалтай Хүннүнийн тэргэл улаан Наран Саран хотын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлж, өмнө зүгт 37-р өргөргийн дагуу дтд 2817 м өндөрт Хүннүгийн өмнөд хил хязгаарыг хянаж байжээ. Хамгийн сүүлд агуу Александр хаан МЭӨ 326 онд төв Азийн эртний Ахейн Соёлт Ай Ханум хотыг сэргээжээ.
“алтан хүн” хот эртнйи Ай Ханум хотын эртний түүхийг эхлүүлжээ. Алтайн хөх харчуулын хот Шаргын цагаан нуурын баруун дэнж дээр Халзан ширэгт байжээ
Тэмүүчин Чингис хаан нь балгасан хотын бүтээн байгуулалтыг эхлүүлсэн түүхийг одоогоор 1212 онд онд эхлүүлсэн Чинлай хотын түүх он цагийн хувьд тэргүүлж байна. Чингай хот нь одоогийн Говь-Алтай аймгийн Шарга сумын нутагт Шаргын цагаан нуур ба Шаргын голын баруун дэнж дээр, Халзан ширэг нэртэй газарт байрлаж байжээ. 1994 оноос эхэлсэн Монгол-Японы хамтарсан “Бичээс” төслийн баг хайгуул судалгааны явцад Чингай ноёны Чингай балгас мөн гэж тогтоожээ. Энэ бол Тэмүүчин Чингис хаан 1220 онд Хар Хорум хотыг бүтээн байгуулах зарлиг буулгахаас өмнөх үед хамаарна. Тэгэхээр, алтайн хөх харчуулын нутгийн онцлог таниулах Газарзүйн байрлалыг шаргын цагаан нуурын баруун дэнж дээр байрлах 1212 оны Чингай балгас таниулах ажээ.
Говь-Алтай аймгийн Шарга сумын нутагт нэгэн дөрвөлжин хэрэм бүхүй хуучин балгас байгааг олж, судлаад Халзан ширэг хэмээх уг балгас нь Чингис хааны зарлигаар Чингай ноёны 1212 онд байгуулсан Чингай балгас мөн гэдгийг тогтоож, Монгол-Японы хамтарсан “Бичээс” төслийн баг Монгол улс болон Япон улсад хэвлэлийн бага хурал хийжээ. Чухамхүү, 1212 онд бүтээн байгуулалтыг эхлүүлсэн Чингай балгас нь Шаргын цагаан нуур, Шаргын говь хоёрын эхэнд мөн хүйсийн говийн эхэнд дорнын балгасан хотынхныг захирсан түүхийг Дөргөн нуурын адагт, Ихэс нуурын дээр дтд 999 м өндөрт Алтайн хөх харчуудын оршихуйг таниулах ажээ. Гэхдээ энэ бол Алтан хөх харчуудын нутаг дахь өмнө зүгийн эртний дотоод Ай Ханум балгас хотыг 1212 онд 1210 оны цагаан морь жилээр эхлэсэнг дорнын түүхэнд 1212 онд тэмдэглэн үлджээ. Энэ бол шар бич жилийн 1212 онд “алтан хүн” хотын туурь тавигджээ. Энэ нь 1210 оны морин жилийн хот яг энд товлогджээ. Ийнхүү, цагаан морин жилийн үйлийг Өгөдэй хаан, түүний Дөргөн хатан захирсан цагаан морин жилийн түүх ийнхүү Шаргын цагаан нуурын баруун дэнж дээр 1212 онд эхэлжээ.
Гео-экологийн ач холбогдол: хуучин Ай Хамум хот нь дуусч байгаа Загасны эринд төв Азийн өмнөд хил хязгаарын цэнгэг усны хагалбар газрыг хяналтандаа байлгаж байлаа.
Соёл, нийгмийн ач холбогдол: хуучин Ай Ханум хот нь дуусч байгаа Загасны эринд өмнө зүгт төв Азийн Архадын болон Ахейн Соёлын томоохон төв байлаа. Төв Азийн Архадын болон Ахейн Соёлыг эртний Грек улсад эллинчүүд хадгалж үлдсэн байдаг. Агуу Александр хааны эх Олимпиад нь Эпирийн хаант улсын гүнж, Эпирийн Хаант улс нь Боро Даага ууланд оршдог байв. Олимпиад гүнж бол МЭӨ 13-12 зууны Троян дайны ялалтыг ирүүлэгч Ахиллын удмын хойчис Пирр овогтон билээ. Агуу Александр хаан нас барсаны дараа түүний эх Олимпиад нь МЭӨ 317-1316 оны хооронд Македоны Төрийг булаан авч хаанчлан, Ай Ханум хотын уугуул Агуу Александр хааны хатан Роксан болон түүний хөвүүн Александр IV хааны хаанчлалыг баталгаажуулж байлаа. Ай Ханум хот бол агуу Александр хааны Худын эртний төв Азийн Архадын болон Ахейн Хот улсын Нийслэл юм. Ай Ханум хот бол эртний Грекийн Архадын болон Ахейн Соёлыг төв Азийн эртний Архадын болон Ахейн Соёлтой холбож өгдөг өмнөдийн хамгийн чухал төв байлаа. Үүний дараагийн чухал төв бол Иссык куль нуурын ай савд эртний Грекийн Архадын болон Ахейн Соёлын нүүрний алтан багт удмын түүх Соёл холбогддог. Эртний Грекийн Хүннүгийн тэргэл улаан Наран Саран Он тоолол хэдийгээр зүүн Саяны нуруунд эхэлсэн ч өмнө зүгт агуу Александр хааны Худын нутагт үргэлжилсэн эртний дурсгалыг хуучин Ай Ханум хот хадгалж иржээ.
Хотын бүтэц, архитектур: Ай-Ханум хот бол Төв Азид дэлхийн түвшний эллиний соёлын дурсгалт газруудыг цогцоор хадгалж үлдсэн цорын ганц том эллиний хот байв.
